股价一年暴涨超60% 贵州茅台市值跃升全球第一
| Qo?miq tili | |
|---|---|
 | |
| Milliy nomi | къумукъ тил |
| Mamlakatlar |
Dog'iston Checheniston Shimoliy Osetiya |
| Rasmiylik holati |
 Dog?iston |
| So?zlashuvchilarning umumiy soni | 426 212[1] |
| Turkumlanishi | |
| Turkum | Yevroosiyo tillari |
| Til oilasi | 百度 最高时速可以达到350公里。 |
| Alifbosi | kirill |
| Til kodlari | |
| ISO 639-2 | kum |
| ISO 639-3 | kum |
Qo?miq tili — turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub til; Rossiya Federatsiyasining Dog?iston, qisman Checheniston, Ingushiya, Shimoliy Osetiya respublikalarida tarqalgan. So?zlashuvchilarning umumiy soni 282 ming kishidan ortiq (o?tgan asrning oxirlari). Qo?miq tilida asosan 3 ta: bo?ynoq, qaytaq, xasavyurt lahjalari farqlanadi. Ularda fonetik va morfologik tafovutlar mavjud. Qo?miq tili qipchoq guruhiga mansub bo?lsa-da, unda o?g?uz tillariga xos belgilar ham kuzatiladi.
Adabiy Qo?miq tili 20-asr boshlarida xasavyurt va bo?ynoq lahjalari asosida shakllangan (uning og?zaki so?zlashuv shakli qadimdan mavjud). Yozuvi 17-asr o?rtalaridan 1928-yilgacha arab grafikasi, 1929—38 yillarda lotin grafikasi asosida bo?lib, 1939-yildan rus grafikasi asosidagi yozuvga o?tilgan. Qo?miq tilida gaz., jur.lar chop etiladi, ko?plab ijtimoiysiyosiy va badiiy adabiyot, boshlang?ich va o?rta maktablar uchun darsliklar nashr qilinmoqda.
Qo?miq tili — Dog'istonda davlat tili maqomiga ega. Turkiy tillarining qipchoq guruhiga kiradi. Qo?miq tilida gaplashuvchilar soni 400—500 ming kishi. Qo?miq tili Dog?istonning olti ?adabiy tillarining“ biridir. Alifbosi kirill alifbosiga asoslangan. Qo?miq tili turkiy tillarning qipchoq butog?ining g?arbiy qipchoq guruhiga kiradi. U qorachoy, bulgar, no?g?oy, qaraim, qirim tatarlari tillariga juda yaqindir. Qo?miq yozma yodgorliklari 16 asrdan belgili. 17-asrdan boshlab Shimoliy Kavkazdagi rus hokimyati bilan aloqada rasmiy til hizmatini bajargan. Qo?miqlar qadimdan arab alifbosini foydalanib keldi 1928-yili lotin, 1938-yili kirill alifbosiga almashtirildi. Grammatikasida o?g?iz tillarning, Kavkaz xalqlari tillarining ta?siri ayon. Lug?at tarkibida rus tilidan kirgan so?zlar ko?plab uchiraydi. Qo?miq tili qaytag?, ter, buynaq, xasavyurt deb nomlanadigan dialektlariga ajraladi.
Orfografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lotin alifbosi (1927—1937)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
| A a | B v | C c | ? ? | D d | E e | F f | G g |
| ? ? | H h | I i | J j | K k | L l | M m | N n |
| ? ? | O o | ? ? | P p | Q q | R r | S s | ? ? |
| T t | U u | V v | W w | X x | Y y | Z z | ? ? |
Kirill alifbosi (1937-yildan)
[tahrir | manbasini tahrirlash]| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | Д д | Е е |
| Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л |
| М м | Н н | Нг нг | О о | Оь оь | П п | Р р | С с |
| Т т | У у | Уь уь | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Yangi lotin alifbosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| A a | ? ? | B b | C c | ? ? | ? ? | D d | E e |
| F f | G g | ? ? | H h | I ? | ? i | J j | K k |
| L l | M m | N n | ? ? | O o | ? ? | P p | Q q |
| R r | S s | ? ? | T t | U u | ü ü | W w | X x |
| Y y | Z z |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] | Ushbu maqolada O?zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) ma?lumotlaridan foydalanilgan. |